تعریف سیل
سیلاب، افزایش ارتفاع سطح آب یک رودخانه یا مسیل نسبت به مواقع معمولی در مدت زمان کوتاه می باشد که منجر به فرو رفتن زمین های پست اطراف رودخانه به زیر آب می شود.
هر سیلاب از سه بخش اصلی حوضه آبگیر، آبراهه و مخروط افکنه تشکیل می شود.
عوامل موثر در بروز سیلاب
1- عوامل اقلیمی
- بارندگی بیش از اندازه
- رگبارهای سیکلونی
- بارش با شدت زیاد در حوضه های کوچک مقیاس
- بارش و ذوب برف
2- خصوصیات فیزیکی حوضه ای
- میزان رطوبت خاک
- سطح آب زیرزمینی پیش از باران
- آهنگ نفوذ طبیعی
- نفوذ ناپذیری سنگ های تشکیل دهنده حوضه
- نوع و شکل هندسی حوضه
3- فعالیت های انسانی
- تغییر کاربری اراضی
- تجاوز به حریم رودخانه ها
- زهکشی در بالادست
- تغییر اقلیم وتغییر میزان بارش ها
4- ویژگی های رودخانه
- خصوصیات مرفولوژیکی، فیزیوگرافی و زمین شناسی حوضه آبخیز مانند مشخصات هندسی، شکل کف بستر، شیب و نیمرخ طولی آن و …
انواع سیلاب
1- سیلاب ناگهانی (سیل برق آسا)
سیل کوتاه مدتی است که با یک رگبار شدید شروع شده، در زمان کوتاهی به نقطه اوج می رسد و سطح آب را سریعا افزایش می دهد.
2- سیلاب رودخانه ای
این نوع سیلاب به طور فصلی رخ می دهد و بستر رودخانه را سریعا پر می کند.
3- سیلاب شهری
با تغییر کاربری اراضی ، قدرت جذب باران توسط زمین کم می شود و بنابراین در زمان وقوع سیلاب، شهر به مجراها و مسیل های عبور سیل تبدیل می گردد.
4- سیلاب دریایی
در اثر بالا آمدن سطح آب دریاچه ها رخ می دهد.
5- سیلاب ناشی از ذوب برف
در اثر افزایش ناگهانی دما و ذوب برف های بالادست، این نوع سیلاب را بوجود می آورند.
صدمات ناشی از سیل
تعریف فرآیند ایمن سازی
اقداماتی را که پیش از وقوع سیلاب برای کنترل و کاهش خطرات جانی و مالی احتمالی ناشی از آن انجام می گیرد را فرآیند ایمن سازی یا کنترل سیل می نامند. شرکت مهندسی آساکو ضمن داشتن تخصص در زمینه کنترل سیلاب، طی سالیان گذشته و همزمان با وقوع سیلاب های متعدد در سطح کشور تجارب ارزنده ای در پروژه های عمرانی و صنعتی کسب نموده است. از مهمترین روش های ایمن سازی می توان به روش های سازه ای، غیر سازه ای و ترکیبی اشاره کرد.
· روش های سازه ای
روش های سازه ای، فعالیت هایی هستند که با احداث سازه های مهندسی قبل از وقوع سیلاب، سعی بر کنترل سیل و کاهش خسارات ناشی از آن دارند. این روش ها به روش های سخت افزاری (اقدامات عملیاتی) نیز معروف اند. از جمله این روش ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- سد یا سیل بند
سیل بندها معمولا در مجاورت رودخانه ها یا دریاچه ها و در مسیر مسیل ها احداث می گردند. سدها را به طور کلی می توان به سه گروه سدهای مخزنی، سدهای انحرافی و سدهای لاستیکی تقسیم بندی کرد.
- سدهای مخزنی
سد مخزنی با هدف ذخیره آب در زمان خشکسالی احداث می گردد و از این طریق از ایجاد سیلاب نیز جلوگیری می کند.
سدهای مخزنی به انواع مختلف شامل: سدهای خاکی، سدهای وزنی، سدهای قوسی، سدهای پایه ای یا پایه دار، سدهای سنگی، سدهای کوتاه، سدهای خشکه چین و سدهای زیرزمینی تقسیم می شود.
- سدهای انحرافی
این نوع سدها با هدف انحراف مسیر آب رودخانه ها و کانال ها به مناطق مورد نظر ساخته می شوند.
- سدهای لاستیکی (مهار آب با آب)
در روش مها آب با آب، از ورق های لاستیکی با ضخامت کافی برای ایجاد سدهای لاستیکی استفاده می شود. این ورق ها توسط هوای فشرده و یا آب، پر و متورم می شوند و باعث ایجاد سدی بر سر راه آب می گردند.
سادگی اجرا، هزینه کم، نیاز به قطعات کمتر و عدم نیاز به ادوات و ماشین آلات پیشرفته از ویژگی های این روش می باشد.
2- آبخیزداری
احداث بندهای کوچک رسوب گیر و تأخیری در سر شاخه ها و آبراهه های فرعی را آبخیزداری می نامند که باعث کاهش سرعت آب، افزایش زمان تمرکز جریان و کاهش دبی اوج سیلاب می گردد. از اقدامات آبخیزداری می توان به ایجاد و یا تقویت پوشش گیاهی، احداث سد خشکه چین و پلکانی کردن مسیل ها و رودخانه ها اشاره کرد.
3- سامان دهی رودخانه، بهسازی و اصلاح آن
در راستای افزایش ظرفیت عبور جریان و کاهش تراز آب اقدامات زیر صورت می گیرد:
- پاکسازی مسیر رودخانه
- ایجاد راستای مناسب
- تثبیت و کنترل شاخه های پر رسوب
- تثبیت با حفاظت کناره ها و شیب های ناپایدار به وسیله روکش ها
- تثبیت بستر
4- دیواره های عرضی (آب شکن ها)
دیواره های عرضی، سازه های هدایت کننده ای هستند که عمود بر جریان آب و یا به صورت مایل با آن به صورت منفرد یا یک سری متوالی ساخته می شوند وآب را از اطراف رودخانه به سمت وسط آن هدایت می کنند.
5- دیواره های طولی
دیواره های طولی به صورت خاکریز یا گوره در امتداد رودخانه، جهت افزایش ظرفیت عبوری جریان و حفاظت زمین های اطراف رودخانه احداث می گردند.
6- سیل برگردان یا سازه های انحراف مسیر سیل
کانال های انحراف معمولا جهت انتقال دبی مازاد رودخانه به یک رودخانه بزرگتر و یا یک سد مخزنی یا تأخیری هدایت شوند. شکل زیر نمونه ای از خاکریزهای انحراف سیل ایجاد شده توسط شرکت مهندسی آساکو جهت محافظت برج های انتقال نیرو فشار قوی می باشد.
7- تغذیه مصنوعی
تزریق سیلاب به منابع آب زیرزمینی برای کنترل دبی اضافی رودخانه انجام می گیرد. کوچکتر شدن تأسیسات ذخیره آب و تغذیه سفره های آب زیرزمینی، از مهمترین مزیت های این روش می باشد. تغذیه مصنوعی به روش های گوناگونی انجام می شود که مهمترین آن ها عبارتند از:
- روش پخش سیلاب
- روش چاه تغذیه
- روش القایی
8- کانال ها و جوی های جمع آوری آب های سطحی (سیلاب روهای کمکی)
حفر کانال هایی برای انحراف مسیر سیلاب و جمع آوری آب های سطحی ناشی از آن، می تواند در مقابله با سیلاب کارآمد باشد.
9- طراحی و اجرای سازه مشبک
طراحی و اجرای یک سازه مشبک فولادی قبل از ورود سیلاب به شهر برای جلوگیری از گرفتگی مسیرهای انتقال آب، ضروری می باشد.
· روش های غیرسازه ای
در روش های غیر سازه ای، مقابله با سیل و کاهش خسارات ناشی از آن بیشتر جنبه نرم افزاری و مدیریتی دارد و سازه های فیزیکی احداث نمی شود. از جمله این روش ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عدم دخالت در مسیل ها و دستکاری آبگذرها
- توجه دقیق و کافی در رعایط ضوابط و استانداردهای شهرسازی
- رعایت حریم مسیل ها و رودخانه ها و منطقه بندی سیلاب دشت
- ضد سیل گرداندن تأسیسات و سازه ها
- کنترل مستمر بستر سیلابی
- آموزش های عمومی و تخصصی
- پیش بینی سیل
- استفاده از سیستم های هشداردهنده
- بیمه سیل
- مدیریت حوضه آبخیز
· روش های ترکیبی
تلفیق روش های سازه ای و غیر سازه ای، روش های ترکیبی را حاصل می کند که به طور قابل توجهی کم هزینه تر و کارآمدتر از هر کدام از این روش ها به تنهایی می باشند.
خدمات تخصصی ما
متخصصین شرکت مهندسی آساکو، برای به کارگیری هر یک از این روش ها در جهت پیشگیری از وقوع سیل، بررسی های لازم را در خصوص نوع خاک، آب و هوا، پوشش گیاهی، محدوده ساخت و ساز و … انجام می دهند و سعی در انتخاب بهترین و مؤثرترین روش در این زمینه دارند.
